Αρχαιολογικές Έρευνες για το Δώριο

Η ιστορία των ανασκαφών στο θεωρούμενο αρχαίο Δώριο άρχισε το Πάσχα του 1926 όταν ο τότε δημοδιδάσκαλος στο χωριό Βυδίσοβα (Κόκλα) Σωτήρης Παπαδόπουλος, ευαίσθητος στα θέματα της τοπικής Ιστορίας, υπόδειξε στο Σουηδό Αρχαιολόγο ΝΑΤΑΝ VALMIN, που ερευνούσε στη Μεσσηνία, την ύπαρξη αρχαιοτήτων στην κορυφή του λόφου Μάλθη, που βρίσκεται μεταξύ Βασιλικού και Κόκλας, νοτίως του δρόμου για την Κυπαρισσία.
Ο VALMIN με οδηγό τις περιηγήσεις του Παυσανία (όπως αναφέρθηκαν πριν) ταύτισε το ποτάμι Ηλέκτρα με το ρέμα που περνάει δυτικά του Βασιλικού και το ποτάμι Κοίο με το ρέμα που κατεβαίνει από το τωρινό χωριό Μάλθη, για να ενωθεί με το προηγούμενο, πλησίον του οικισμού Ακρόπολις.
Αυτό το ρέμα δέχεται τα νερά μιας πηγής προς τη δυτική πλευρά του λόφου με τις αρχαιότητες που ο VALMIN θεώρησε ότι είναι η πηγή Αχαΐα του Παυσανία.
Σύμφωνα με τα παραπάνω σε συνδυασμό και με άλλες ενδείξεις από αρχαία κείμενα και χωρίς να βρεθεί καμιά γραπτή απόδειξη ο VALMIN υποστήριξε ότι οι αρχαιότητες στην κορυφή του λόφου Μάλθη, σχετίζονται με το αρχαίο Δώριο.
Η άποψη αυτή έχει γίνει μέχρι σήμερα γενικά αποδεκτή. Τα ευρήματα και συμπεράσματα των ανασκαφών καταγράφονται λεπτομερειακά στο βιβλίο-έκθεση του VALMIN, προς το Πανεπιστήμιο της LUND, που χρηματοδότησε τις έρευνες. Το βιβλίο κυκλοφόρησε στα Αγγλικά το 1938 με τίτλο THE SWEDISH MESSENIAN EXPEDITION και δυστυχώς δεν έχει μεταφραστεί ακόμη στα Ελληνικά. Υπάρχει όμως στη Βιβλιοθήκη της Αρχαιολογικής Εταιρείας στην Αθήνα.
Περιληπτικές αναφορές στο έργο του VALMIN σε συνδυασμό με λεπτομερή σχόλια στα αρχαία κείμενα, περιλαμβάνονται στο βιβλίο του Νικ. Παπαχατζή βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών με τίτλο «Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησης-Μεσσηνιακά - Ηλειακά» 3ος Τόμος (Εκδοτικής Αθηνών).
Σύμφωνα με τα παραπάνω η κατοίκηση του Λόφου έγινε όχι αργότερα από τη ύστερη Νεολιθική εποχή, που για τη περιοχή αυτή τερματίζεται στα 2500 π.X.
Ακολουθεί η Πρωτοελλαδική εποχή έως το 2200 π.Χ και η Μεσοελλαδική, έως το 1800 π.Χ . Στη Μεσοελλαδική περίοδο είναι γνωστό ότι η Πελοπόννησος οικίστηκε από τους Αχαιούς που βαθμιαία την κατέκλυσαν από το Βορρά, άλλοτε ειρηνικά και άλλοτε βίαια, υποτάσσοντας τους πρώτους κατοίκους, τους Πελασγούς.

Η μεγάλη ακμή της Μάλθης συμπίπτει με τους δυο τελευταίους αιώνες της Μεσοελλαδικής εποχής (2000-1800π.Χ). Την περίοδο αυτή κτίζεται ο μεγάλος ωοειδής οχυρωματικός περίβολος με κατοικίες στην εσωτερική πλευρά του τείχους και τα επίσημα οικοδομήματα στο κέντρο. (Πλακόστρωτη αίθουσα Ηγεμόνα - Βωμοί με υπολείμματα οστών κ.λ.π).

Η τελευταία (πέμπτη) περίοδος είναι Υστεροελλαδική ή (Μυκηναϊκή) στην οποία ανήκει και το τετράγωνο κτίσμα (μέγαρο) στην κορυφή του Λόφου με λίθινες βάσεις για ξύλινες κολώνες.
Κάθε περίοδο την χαρακτηρίζουν και αντίστοιχα ευρήματα (λίθινα εργαλεία, διάφορες ταφές κάτω από κατοικίες, σπασμένα αγγεία με χαραγμένες μη αναγνώσιμες επιγραφές, μικρά λίθινα ειδώλια κλπ).

Εντύπωση προκαλεί η ανεύρεση λεπίδων από οψιανό λίθο ο οποίος υπάρχει μόνο στη νήσο Μήλο, γεγονός που αποδεικνύει τις σχέσεις που υπήρχαν με τους κατοίκους των Κυκλάδων. Επίσης ο VALMIN συσχετίζει μερικές από τις παραστάσεις των θρυμματισμένων αγγείων με παρόμοιες εγχαράξεις που βρέθηκαν σε Ετρουσκικά αγγεία. Αυτή όμως η συσχέτιση δεν έχει υποστηριχθεί στα χρόνια που ακολούθησαν.

Εκτός από τις ταφές εντός των τειχών, με τα πολύ φτωχά κτερίσματα, ιδιαίτερα ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τρεις θολωτοί τάφοι στους δυτικούς πρόποδες του Λόφου. Έχουν συληθεί από τα αρχαία χρόνια και οι δύο απ’ αυτούς, είναι σχεδόν κατεστραμμένοι.

Ο τρίτος τάφος που είναι και επισκέψιμος κατασκευαστικά θυμίζει τους γνωστούς τάφους των Μυκηνών χωρίς όμως την γνωστή μεγαλοπρέπεια με τους τεράστιους ογκόλιθους στην είσοδο και τον εντυπωσιακό θόλο.

Είναι πιθανότατα οι ταφές των τοπικών ηγεμόνων του Βασιλείου του Νέστορα. Παρόμοιοι τάφοι (όλοι συλημένοι) βρέθηκαν, μεταγενέστερα και σε άλλες τοποθεσίες της ευρύτερης ορεινής Τριφυλίας (Λόφος Μετσίκι στο Ψάρι, λόφος Προφήτη Ηλία, πλησίον Χαλκιά, περιοχή Σανοβάς Κοπανακίου, τοποθεσία Αγριλιές Αετού). Τίποτα δεν αποκλείει τον εντοπισμό και άλλων.

Ξεχωριστό ενδιαφέρον έχουν και οι πληροφορίες του Άγγλου Αρχαιολόγου HOPE SIMPSON, όπως αναφέρονται στο βιβλίο του «A GAZETTEER OF AEGEAN CIVILIZATION IN THE BRONZE AGE» GÖTENBERG 1979 Τόμος 1, σελίδα 176. Στο λόφο Κόνδρα, δυτικά του μέσου του δρόμου, που συνδέει το Δώριο με το Ψάρι, γύρω από την θέση της εκκλησίας των Εισοδίων της Θεοτόκου, πάνω από το κεφαλάρι της Κοπρινίτσας και σε αρκετή γύρω έκταση, βρέθηκαν διάφορα κεραμικά και θραύσματα αγγείων, που χρονολογηθήκαν στην Μεσοελλαδική (2200-1800 π.Χ.) και την Υστεροελλαδική (1800-1100 π.Χ.) περίοδο.

Υποστηρίζει ακόμη, χωρίς όμως άλλες διευκρινήσεις, ότι ο οικισμός που υπήρχε στο λόφο της Κόνδρας, ήταν μεγαλύτερης σημασίας από αυτό του λόφου της Μάλθης.

Άσχετα από την παραπάνω σύγκριση, η ανατολική πλευρά της Κόνδρας, από τα βάθη της Προϊστορικής εποχής, κατάφυτη με τα ίδια δένδρα, τις ελιές, και με την ζωοδότρα πηγή της Κοπρινίτσας, στους πρόποδες, ήταν χώρος δημιουργικής ανθρώπινης παρουσίας και το επίκεντρο δραστηριοτήτων όλων των οικισμών της περιοχής, ιδιαίτερα στα μετεπαναστατικά χρόνια (περιτειχισμένη εκκλησία με νεκροταφεία, χώρος εορταστικών εκδηλώσεων, διαχείριση των νερών της πηγής για την ελεγχόμενη άρδευση μέχρι και το χωριό Κόκλα, κοντά στο λόφο της Μάλθης).

Ήταν μεγάλο λάθος, που κατά τις εργασίες για την ύδρευση του Δωρίου, εξαφάνισαν από το χώρο της Κοπρινίτσας μερικούς άτεχνους τοίχους, κοντά στις πηγές, ανεξερεύνητα υπολείμματα ενός μακρινού παρελθόντος.

Επανερχόμενοι στις αρχαιολογικές έρευνες στο λόφο της Μάλθης, συμπληρώνουμε ότι οι ανασκαφές του N. VALMIN επιφύλασσαν μια απρόσμενη έκπληξη: Ενώ δεν υπήρχε καμία ένδειξη για κατοίκηση μετά τους αρχαίους χρόνους η σκαπάνη αποκάλυψε τα θεμέλια ενός μικρού κτίσματος (πιθανότατα εξωκλησιού) όπου βρέθηκε ένα σύνολο από 139 ορειχάλκινα Βυζαντινά νομίσματα της εποχής του Ρωμανού του Α΄ του Λεκαπηνού, που βασίλευσε την περίοδο 919-945 μ.Χ.

Μεταπολεμικά, σε ανασκαφές που έγιναν το 1970, δυτικά της ευθείας των χωριών Μίλα και Βασιλικό και σε απόσταση 3 χιλιομέτρων Β.Δ του Μίλα αποκαλύφθηκαν και ενδιαφέρουσες αρχαιότητες. Αποτελούν συνέχεια των ευρημάτων του λόφου Μάλθης, ανήκουν στη Μυκηναϊκή εποχή, μέχρι και τους πρώιμους αρχαϊκούς χρόνους (700π.χ).

Δεν θα μας απασχολήσουν ιδιαίτερα, γιατί βρίσκεται (λόφος Λακαθέλα) εκτός των ορίων του Δήμου μας.

Μέρος των ευρημάτων και ανασκαφών VALMIN φυλάσσονταν μέχρι και μετά την απελευθέρωση του 1944, στο μικρό Μουσείο Βασιλικού, που είχε γίνει με έξοδα της Σουηδικής Αποστολής.

Στην συνέχεια μεταφέρθηκαν, για λόγους ασφαλείας, στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών και μέρος από τα λίθινα εργαλεία βρίσκονταν στις αντίστοιχες προθήκες με επεξηγήσεις για την προέλευση τους. Μερικά από αυτά έχουν μεταφερθεί και εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Καλαμάτας.

Όμως για το σύνολο των ευρημάτων ο πιο κατάλληλος χώρος για να παρουσιασθούν είναι ο χώρος ανευρέσεως τους (όπως το επιχείρημα μας για τα μάρμαρα του Παρθενώνα). Αυτό μας κάνει να οραματισθούμε ένα ευπρόσωπο Μουσείο στους πρόποδες του λόφου (όπου και ο οικισμός Ακρόπολις) ώστε να αποκτήσει η περιοχή μας το ιστορικό βάθος που της ανήκει με την κατάλληλη τεκμηρίωση και επίσης ένα τουριστικό αξιοθέατο.

Είναι προς τιμή των τοπικών Πολιτιστικών Συλλόγων (Βασιλικού-Μάλθης-Κόκλας) που εξασφάλισαν από την Νομαρχιακή Διοίκηση Μεσσηνίας το αναγκαίο ποσό για τη χύτευση της ορειχάλκινης προτομής του διάσημου Σουηδού αρχαιολόγου και Ελληνολάτρη NATAN VALMIN. Τα αποκαλυπτήρια έγιναν με κάθε επισημότητα, στις 30 Αυγούστου 2008, πλησίον του θολωτού τάφου, στο δρόμο για την Μάλθη με την παρουσία εκπροσώπου της Κυβέρνησης, της Σουηδικής Πρεσβείας, της θυγατέρας του τιμώμενου και πλήθος κόσμου από τις γύρω περιοχές. Ήταν μία, έστω και καθυστερημένη, έκφραση ευγνωμοσύνης και τιμής στον επιστήμονα, που επί σειρά ετών (1927, 1929, 1933 και 1934) μένοντας στο Βασιλικό, υπό τις δύσκολες συνθήκες της εποχής, μόχθησε για να αποκαλύψει και να προβάλει διεθνώς το Αρχαίο Δώριο, που για περισσότερο από 2200 χρόνια, ήταν γνωστό μόνο σαν όνομα στο χώρο του Μύθου.

Οι κάτοικοι του Βασιλικού συμπαραστάθηκαν στο έργο του, τον αγάπησαν και ήδη έχουν δώσει το όνομα του σ’ ένα από τους δρόμους του χωριού. Ο VALMIN τους το ανταπέδωσε με τα θερμά αισθήματα αλλά και με την υλική βοήθεια που φρόντισε να στείλει από τη Σουηδία στα δύσκολα χρόνια της δεκαετίας του 1940.