Μυθολογία - Προϊστορία

Το Δώριο, προ Δωρική ονομασία με αβέβαιη ετυμολογία, αναφέρεται στο αρχαιότερο και σημαντικότερο έργο της Ελληνικής Γραμματείας την «Ιλιάδα» του Ομήρου (Β΄ Ραψωδία, στίχοι 591-602).

Ο μυθικός ποιητής και μουσικός Θάμυρις φημισμένος για την ομορφιά και το τραγούδι του, υπερηφανεύθηκε πως ξεπερνούσε στην Τέχνη και τις Μούσες, τις κόρες του Δία. Στον αγώνα που ακολούθησε νικήθηκε και οι Μούσες, για να τον εκδικηθούν τον τύφλωσαν, καθώς ερχόταν από την Οιχαλία στο Δώριο. Έτσι, τυφλός, πέταξε τη λύρα του στο ποτάμι, που από τότε ονομάστηκε Βαλύρα και δεν ξανατραγούδησε.

Το περιστατικό με τον Θάμυρι αναφέρεται και σε άλλες μυθικές παραλλαγές με επίκεντρο το Δώτιον Πεδίον, που πιστεύεται ότι βρισκόταν στη Θεσσαλία, νοτίως των Τεμπών. Αυτό, σε συνδυασμό με τη συνωνυμία αρκετών πόλεων της Θεσσαλίας με αντίστοιχες της Μεσσηνίας (Οιχαλία,Τρίκκη, Ιθώμη, Εύρυτος) όπως οι στίχοι 729-730 της Β΄ Ραψωδίας και η μαρτυρία του Στράβωνος (Γεωγραφικά Η΄ παράγραφος 350) ενισχύουν την άποψη, ότι οι κάτοικοι του Δωρίου της Πρωτοελλαδικής (2500-2200 π.Χ) και Μυκηναϊκής περιόδου(1800-1200 π.Χ ) διατηρούσαν μνήμες, από τη Θεσσαλία, κατά το πέρασμα τους προς την Πελοπόννησο. Πέρα από το περιστατικό του Θάμυρι υπάρχει στους Ομηρικούς στίχους και μια άλλη σημαντική πληροφορία. Το Μυκηναϊκό Δώριο είναι μια από της εννέα πόλεις της περιοχής που υπάγονταν στο Βασίλειο του Γερήνιου (σεβαστού γέροντα) Νέστορα, που με πρωτεύουσα την Πύλο, συμμετείχε στον Τρωικό πόλεμο, με ενενήντα καράβια.

Όμως, ας παρακολουθήσουμε καλύτερα τους Ομηρικούς στίχους (Ραψ. Β΄ 501-602) σε μετάφραση του Ιάκωβου Πυλυλά.

Στίχοι 591 "Η Πύλος άνδρες έστειλε και η πάντερπνη Αρήνη, το Θρύον, πόρος του Αλφειού, το Αιπύ, λαμπρό, τα μέρη και του Κυπαρισσήεντος και της Αμφιγένειας, του Έλους και της Πτελεού, το Δώριον, όπου οι Μούσες

Στίχοι 595 ήβραν το θράκα Θάμυρη και αλάλητο τον κάμαν ως γύριζε από τον Εύρυτον τον άρχοντ’ Οιχαλίας, πως θα ενικούσ’ επαίρονταν αυτός και αν τραγουδούσαν οι Μούσες κόρες του Διός κι εκείνες χολωμένες τον τύφλωσαν και της ωδής το χάρισμα το Θείον

Στίχοι 600 και ακόμη το κιθάρισμα τον κάμαν ν’ αστοχήσει

Στίχοι 601 και τούτους ο Γερήνιος ο Νέστωρ διοικούσε

Στίχοι 602 κι ήσαν καράβια βαθουλά κατόπι του ενενήντα"

Ο Τρωικός πόλεμος αποτελεί οριστικά αποδεδειγμένο ιστορικό γεγονός (ανασκαφές του Σλήμαν στην Τροία και Μυκήνες και του Μπλέγκεν στην Πύλο).

Εκείνο που ενδιαφέρει τη δομή του Βασιλείου του Νέστορα είναι οι διασωθείσες, χάρις στην πυρκαγιά του ανακτόρου, πήλινες εγχάρακτες πινακίδες με τη γραμμική γραφή και αποκρυπτογράφηση τους το 1952 από τον Άγγλο Μichael Ventris. Είναι γραμμένες στην Ελληνική Γλώσσα και αποτελούν το πρώτο γραπτό κείμενο του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού.

Στις πινακίδες μεταξύ άλλων αναφέρονται έξι από τις εννέα ονομασίες των πόλεων των παραπάνω Ομηρικών στίχων. Δεν αναγράφονται το Δώριον, η Αρήνη και το Πτελεόν, αλλά αυτό μικρή σημασία έχει, επειδή η διάσωση των πινακίδων με την πυρκαγιά ήταν τυχαία και εν πάσει περιπτώσει αυτές καταγράφουν τις εισφορές των πόλεων μιας μόνης χρονιάς (Denis L. Page, Η Ιλιάς και η Ιστορία, σελίδα 229).

Το τέλος του Τρωικού Πολέμου, περίπου 1180 π.Χ συμπίπτει με την κατάρρευση του Μυκηναϊκού κόσμου που επισφραγίζεται, αν δεν οφείλεται, με την κάθοδο των Δωρικών φύλων (1100 π.Χ. περίπου).

Ακολουθεί ο σκοτεινός Ελληνικός Μεσαίωνας(1100 -700 π.Χ), που η Μεσσηνία σημαδεύτηκε από τις αλλεπάλληλες εξεγέρσεις των παλαιών κατοίκων εναντίον των Δωριέων της Σπάρτης, που τελικά την υπόταξαν. Αξίζει να σημειωθεί, για την ευρύτερη περιοχή του Δήμου Δωρίου, ο απόηχος των κατορθωμάτων του θρυλικού Αριστομένη (2ος Μεσσηνιακός Πόλεμος 600 π.Χ περίπου) όπως τον περιγράφει 850 αργότερα ο Παυσανίας (Ελλάδος Περιήγηση Μεσσηνιακά - Ηλιακά κεφ. 17). Κορυφαίο γεγονός είναι η ενδεκαετής πολιορκία του κάστρου της Είρας που τελικά κατελήφθη με δόλο. Η Είρα εικάζεται ότι είναι στον ομώνυμο γειτονικό Δήμο μεταξύ των χωριών Κακαλέτρι και Στάσιμου, όπου υπάρχουν λείψανα τειχών (σχόλια του Νικ. Παπαζήση, στον Παυσανία, 1ος Τόμος σελίδα 70). Είναι ενδιαφέρουσα, αν και δεν έχει μελετηθεί επαρκώς η άποψη του συμπατριώτη μας Σωτήρη Παπαδόπουλου που τοποθετεί το Κάστρο της Είρας πλησίον του Κούβελα.

Η Σπαρτιάτικη κυριαρχία καταλύθηκε αρκετά αργότερα (362 π.Χ) από τον Επαμεινώνδα, που θεμελίωσε την πόλη της Μεσσήνης και προσκάλεσε να την κατοικήσουν οι απανταχού εξόριστοι Μεσσήνιοι.

Είναι φυσικό να ζωντανέψουν οι παλιές ένδοξες μνήμες από τον Όμηρο και τον Αριστομένη. Στους θρύλους αυτούς περιλαμβάνονται και η ανάμνηση του αρχαίου Δωρίου, με άγνωστη την ακριβή του τοποθεσία.

Ο πρώτος που αναφέρει το Δώριο στη νέα αυτή περίοδο είναι ο γεωγράφος Στράβων (66π.X-25μ.Χ) που το συσχετίζει με τους γνωστούς στίχους της Ιλιάδας και άλλες ασαφείς πληροφορίες παλαιότερων συγγραφέων, χωρίς ο ίδιος να έχει επισκεφθεί την περιοχή. Το Δώριο τότε εθεωρείτο από μερικούς ότι ήταν βουνό και από άλλους κοιλάδα. Ο Στράβων πιστεύει, ότι συμπίπτει με την πόλη Όλουριν ή Ολουρου, που βρισκόταν στον Μεσσηνιακό Αυλώνα, όπως τότε ονομαζόταν η πεδινή διάβαση που συνδέει τη Βόρεια Μεσσηνία με τον Κυπαρισσιακό Κόλπο (από όπου περνάει σήμερα η σιδηροδρομική γραμμή). (Στράβωνος Βιβλίον 8, Kεφ. 350 και σχόλια Ν. Παπαχατζή στις «Περιηγήσεις Παυσανία» 3ος Τόμος σελ. 149).

Ο Παυσανίας επισκέφθηκε την περιοχή περίπου το 160 μ.Χ. και ενώ δίνει λεπτομερείς περιγραφές για την πόλη της Μεσσήνης και τον περίγυρο της, είναι ασαφής για τη θέση του Δωρίου, από το οποίο τίποτα δεν διασωζόταν στην εποχή του.

Περνώντας από το Καρνάσιο (σημερινά χωριά Πολίχνη και Κωνσταντίνοι), έφθασε μέχρι και την αρχαία Πολίχνη (όπου περίπου βρίσκεται η σημερινή Καλλιρρόη). Εκεί του είπαν για δυο ποτάμια (Ηλέκτρα και Κοίος) και στην συνέχεια για μια πηγή (Αχαΐα) όπου ήταν και η υποτιθέμενη θέση του αρχαίου Δωρίου (που είχε παύσει να κατοικείται, πριν από 1350 χρόνια).

Ο Παυσανίας δεν επισκέφθηκε την τοποθεσία που του υποδείχθηκε, γιατί, όπως φαίνεται από το οδοιπορικό του, επέστρεψε στις Μεσσηνιακές Φαρρές (Καλαμάτα) και στη συνέχεια, με πλοίο, έκανε το γύρο της Μεσσηνίας περιγράφοντας τα τοπία μέχρι και την Ηλεία. (Παυσανίου-Μεσσηνιακά- Ηλειακά κεφ.33 παρ 7 και αντίστοιχα σχόλια Νικ. Παπαχατζή 3ος τόμος σελ. 14). Όμως όλες τις παραπάνω ασάφειες έμελλε να ξεκαθαρίσει με τρόπο, μάλλον, οριστικό η αρχαιολογική σκαπάνη το 1760 χρόνια μετά την περιήγηση του Παυσανία.