Το Άνω Δώριο (Σουλιμά) μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους

Η πρώτη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας έγινε το 1828 από τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια με το Ι΄ ψήφισμα της 13ης Απριλίου του ίδιου έτους.

Ορίστηκαν δεκατρία θέματα ή τμήματα ή επιτροπείες με επιμέρους επαρχίες και έκτακτους επιτρόπους για κάθε ένα.

Τα τμήματα αυτά ήταν τα εξής: Αχαΐας, Ήλιδος, Άνω Μεσσηνίας, Κάτω Μεσσηνίας, Λακωνίας, Αργολίδος, Αρκαδίας, Βορείων Σποράδων, Ανατολικών Νήσων, Δυτικών Νήσων, Βορείων Κυκλάδων, Κεντρικών Κυκλάδων, Νοτίων Κυκλάδων.

Τμήμα Άνω Μεσσηνίας

Έκτακτος επίτροπος Άνω Μεσσηνίας: Αντώνιος Τσούνης

Επαρχίες: Αρκαδίας, Νεοκάστρου, Μεθώνης, Κορώνης.

Τμήμα Κάτω Μεσσηνίας

Έκτακτος επίτροπος Κάτω Μεσσηνίας: Γεώργιος Ψύλλας

Επαρχίες: Νησίου, Καλαμάτας, Εμπλακίων, Ανδρούτσας, Λεονταρίου, Μικρομάνης, Δυτικής Σπάρτης. 

Η διοικητική αυτή διαίρεση διατηρήθηκε μέχρι το 1833, όταν η Αντιβασιλεία την άλλαξε και εφάρμοσε τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας του 1833 με τη δημιουργία δέκα νομαρχιών και 42 επαρχιών και επιμέρους δήμων.
Καθορίστηκε από την Κυβέρνηση Μαυροκορδάτου, στους πρώτους μήνες της διακυβέρνησης της χώρας από την Αντιβασιλεία, μετά την άφιξη του Βασιλιά Όθωνα στην Ελλάδα. Με βάση αυτή τη διαίρεση, που τέθηκε σε εφαρμογή με Β. Δ/μα του 1833 (Φ.Ε.Κ. 12/6-4-1833) «Περί διαιρέσεως του Βασιλείου και της διοικήσεώς του», η επικράτεια του Ελληνικού Βασιλείου χωρίσθηκε σε δέκα νομούς / νομαρχίες και 42 επαρχίες. Επικεφαλής της κάθε νομαρχίας ήταν ο νομάρχης, ανώτερο διοικητικό όργανο στη διοικητική διεύθυνση του νομού, με υπαγόμενες επαρχίες και δήμους.
Τότε συστάθηκε ο Νομός Μεσσηνίας και η πρώτη του πρωτεύουσα ήταν η Αρκαδιά (Κυπαρισσία). Πρώτος νομάρχης που ορίστηκε με την παραπάνω νομοθεσία ήταν ο Δημήτριος Χρηστίδης. Στις 9 Απριλίου 1835 με Β.Δ. πρωτεύουσα του νομού ορίστηκαν «αι Καλάμαι». Με αυτή την ονομασία η νέα πρωτεύουσα παρέμεινε μέχρι 11-11-1959 ΦΕΚ 16/1960 που μετονομάζεται σε Καλαμάτα. Για πρώτη φορά αναφέρεται η ονομασία Καλαμάτα τον 10ο μ.Χ. αιώνα και χρησιμοποιείται ως το 1833, όπου επί Όθωνα έγιναν αλλαγές στα ονόματα των πόλεων προς το αρχαιοπρεπέστερο και γίνεται χρήση του ονόματος Καλάμαι ως το 1959.

Ο Νομός της Μεσσηνίας περιλαμβάνει τους επί της αριστερής όχθης του Αλφειού κειμένους τόπους της Επαρχίας Πύργου και τις μέχρι τώρα Επαρχίες Φαναρίου, Αρκαδίας, Μεθώνης, Νεοκάστρου, Κορώνης, Καλαμάτας, Νησίου, Ανδρούσης, Ιμπλακίκων και Μικρομάνης. Το όριο της Μεσσηνίας, προς μεν την Ήλιδα σχηματίζει ο Αλφειός, προς δε τη δυτική Λακωνία η από του Ταϋγέτου προβαίνουσα ράχη Βέργα παρά τον Αλμυρόν.

Ο Νομός αυτός διαιρείται στις ακόλουθες επαρχίες:

Καλαμών (συνισταμένη από τις Επαρχίες Καλαμάτας και Νησίου), Μεσσήνης (συνισταμένη από τις Επαρχίες Ανδρούσης, Ιμπλακίκων και Μικρομάνης), Τριφυλίας (συγκειμένη από την Επαρχία Αρκαδίας), Ολυμπίας (την οποία σχηματίζουν η Επαρχία Φαναρίου και τα επί της αριστερής όχθης του Αλφειού κείμενα μέρη του Πύργου) και Μεθώνης (συνισταμένη από τις Επαρχίες Μεθώνης, Νεοκάστρου (Πύλου) και Κορώνης). 
Η διοικητική διαίρεση της Ελλάδας του 1836 αντικατέστησε τη διαίρεση του 1833, κατάργησε τις θέσεις των νομαρχών, νομοδιευθυντών και επάρχων και χώρισε την Ελλάδα σε τριάντα διοικήσεις και δέκα υποδιοικήσεις με αντίστοιχες θέσεις διοικητών και υποδιοικητών. Αυτή η διοικητική διαίρεση παρέμεινε σε ισχύ για δώδεκα χρόνια, μέχρι το 1845 (ΦΕΚ 28 της 21 Ιουνίου 1836, με το «Διάταγμα περί διοικητικού οργανισμού» που όρισε η Κυβέρνηση Άρμανσπεργκ του 1835).

Οι διοικήσεις που αντικατέστησαν τις καταργημένες επαρχίες ήταν οι παρακάτω:

Διοίκηση Τριφυλίας (έδρα η Κυπαρισσία). Επαρχίες που αντικαταστάθηκαν: Ολυμπίας και Τριφυλίας.

Διοίκηση Πυλίας (έδρα η Πύλος). Επαρχία που αντικαταστάθηκε: Μεθώνης.

Διοίκηση Μεσσηνίας (έδρα αι Καλάμαι). Επαρχίες που αντικαταστάθηκαν: Καλαμών και Μεσσήνης.
Στη Διοίκηση Τριφυλίας υπάγονταν δέκα Δήμοι: Κυπαρισσίας, Εράνης, Πλαταμώδους, Κενηρίου, Φλεσιάδος, Τριπύλης, Αετού, Ηλεκτρίδος, Δωρίου (έδρα το Σουλιμά) και Αυλώνος.

Στον Δήμο Δωρίου ανήκαν τα χωριά: Σουλιμά - Βλάκα, Λάπι, Πιτσά, Ρίπεσι, Αγριλιά, Κούβελα και Μαυρομμάτι.

Το 1840 οι δέκα Δήμοι με Διάταγμα μετασχηματίζονται (ΦΕΚ 22, 18-12-1840) σε έξι:  Κυπαρισσίας, Εράνης, Φλεσιάδος, Τριπύλης, Δωρίου και Αυλώνος. Μετά τον μετασχηματισμό αυτό ο Δήμος Δωρίου (πληθ. 3.457) αποτελείται από τα χωριά: Σουλιμά - Ψάρι, Δημάντρα, Σίρτζι, Κλεισούρα (Κλέσουρα), Κατζούρα, Βλάκα, Λάπι, Κούβελα, Μαυρομμάτι, Στάσιμο. Με το ΦΕΚ 29/17-11-1842 το Στάσιμο αποσπάται από τον Δήμο Δωρίου και προσαρτάται στον Δήμο Ανδριτσαίνης.

Η διοικητική διαίρεση του 1845 αντικατέστησε τη διοικητική διαίρεση του 1836 της Ελλάδας και όρισε 10 νομούς, διαιρεμένους σε 49 επαρχίες και σε δήμους (ΦΕΚ. 32/8-12-1845 - Κυβέρνηση Κωλέττη).

Νομός Μεσσηνίας. Επαρχίες: Τριφυλίας, Ολυμπίας, Πυλίας, Μεσσηνίας, Καλαμών.

Πελοπόννησος 1903

Η διοικητική διαίρεση του 1899 εισήγαγε μεταβολές στο νομαρχιακό σύστημα του τότε ελληνικού κράτους, το οποίο αποτελούταν από την Πελοπόννησο, τη Στερεά Ελλάδα, την Εύβοια, τις Κυκλάδες, τα Επτάνησα, τη Θεσσαλία και μικρό τμήμα της Ηπείρου (ΦΕΚ 136/8-7-1899). Κύριο χαρακτηριστικό της ήταν η αύξηση του αριθμού των νομών από 16 σε 26, με τους νέους νομούς να προκύπτουν από διαίρεση των παλαιών. Το νέο σχήμα διατηρήθηκε μόνο για δέκα χρόνια και καταργήθηκε με τη νέα διοικητική διαίρεση του 1909.

Ορισμένοι από τους νομούς που δημιουργήθηκαν σ’ αυτή τη διοικητική διαίρεση επανασυστάθηκαν σε επόμενες, όπως οι Νομοί Αργολίδας, Κορινθίας, Αττικής, Βοιωτίας κλπ. Άλλοι πέρασαν οριστικά στο παρελθόν, όπως οι Νομοί Τριφυλίας και Λακεδαίμονος.

Νομός Μεσσηνίας, έδρα αι Καλάμαι.

Επαρχίες: Καλαμών, Μεσσήνης, Πυλίας.

Νομός Τριφυλίας, έδρα η Κυπαρισσία.

Επαρχίες: Τριφυλίας, Ολυμπίας.

Ο Νομός Τριφυλίας (1899-1909) ήταν διοικητική διαίρεση της Πελοποννήσου που σήμερα έχει καταργηθεί. Δημιουργήθηκε με τη διοικητική διαίρεση του 1899, αντικαθιστώντας την Επαρχία Τριφυλίας. Ο Νομός Τριφυλίας καταργήθηκε το 1909 και τα εδάφη του εντάχθηκαν στον Νομό Μεσσηνίας, ως Επαρχία Τριφυλίας.

Τον Νομό αποτελούσαν οι Επαρχίες: Τριφυλίας και Ολυμπίας. Πρωτεύουσα είχε την Κυπαρισσία.

Η επαρχία Τριφυλίας το 1909 είχε 51.004 κατοίκους και η επαρχία Ολυμπίας 39.519, ενώ συνολικά ο Νομός Τριφυλίας είχε περίπου 90.000 κατοίκους.

Οι Δήμοι που αποτελούσαν τον Νομό Τριφυλίας και ο πληθυσμός κατά το 1909 ήταν: Κυπαρισσίας (10.122), Αετού (4.302), Αυλώνος (5.571), Δωρίου (6.247) - έδρα το Ψάρι, Εράνης (8.427), Πλαταμώδους (8.574), Τριπύλης (3.162), Φλεσσιάδος (4.199), Ανδριτσαίνης (7.634), Αλιφείρας (5.319), Αρήνης (6.809), Βώλακος (5.002), Σκιλλούντος (8.388), Φιγαλείας (6.387).

Η διοικητική διαίρεση της Ελλάδας του 1909 θεσμοθετήθηκε στις 4 Δεκεμβρίου 1909 με νόμο που δημοσιεύτηκε στο ΦΕΚ A 282/1909. Με τον νόμο αυτό καταργήθηκαν άρθρα του προηγούμενου νόμου της 6/8 Ιουλίου 1899, της διοικητικής διαίρεσης της Ελλάδας (1899). Δημιουργήθηκαν 16 νομοί και η διάρκεια αυτής της διοικητικής διαίρεσης ήταν μικρή, γιατί τρία χρόνια μετά ο Βενιζέλος προώθησε νέα διοικητική διαίρεση το 1912.

Νομός Μεσσηνίας (έδρα αι Καλάμαι). Επαρχίες: Καλαμών, Μεσσηνίας, Πυλίας, Τριφυλίας, Ολυμπίας.

Η διοικητική διαίρεση της Ελλάδας του 1912 ψηφίστηκε από την Κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου 1910, φέρνοντας σημαντικότατες αλλαγές στις τοπικές διοικήσεις. Με τον Νόμο ΔΝΖ 1912 «Περί Δήμων και Κοινοτήτων» ορίστηκαν ως Δήμοι οι πρωτεύουσες των Νομών και οι πόλεις με πληθυσμό άνω των 10.000 κατοίκων. Αντίστοιχα κοινότητες ορίστηκαν όλοι οι συνοικισμοί με πληθυσμό πάνω από «300 κατοίκους και σχολείο στοιχειώδους εκπαιδεύσεως», ενώ ακόμη και συνοικισμοί με λιγότερους από 300 κατοίκους με ή όχι σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης μπορούσαν να γίνουν κοινότητες αρκεί να το ζητούσαν πάνω από το 50% των εκλογέων κατοίκων και ταυτόχρονα να είχαν περιουσία που να απέδιδε πάνω από 2.000 δραχμές εκείνη την εποχή, ή τέλος αν ήταν ήδη έδρες Δήμων. Αποτέλεσμα της διοικητικής διαίρεσης ήταν η δημιουργία μεγάλου αριθμού δήμων, αλλά και σημαντικότατου αριθμού κοινοτήτων.

Οι κοινότητες ως μονάδες τοπικής αυτοδιοίκησης καταργήθηκαν 98 χρόνια αργότερα με το πρόγραμμα Καλλικράτης και τη διοικητική διαίρεση του 2011. 
Το έτος 1938 με αναγκαστικό νόμο (ΦΕΚ. 8/12-1-1938) οι κοινότητες που υπάγονταν στους πρώην Δήμους Αβίας, Λεύκτρου και Καρδαμύλης, αποσπώνται από την Επαρχία Οιτύλου και τον Νομό Λακωνίας και υπάγονται εφεξής διοικητικά στον Νομό Μεσσηνίας (η λεγόμενη σήμερα Μεσσηνιακή Μάνη). 
Το έτος 1939 με αναγκαστικό νόμο (ΦΕΚ. 395/18-9-1939) «περί μεταρρυθμίσεως των ορίων των Νομών Μεσσηνίας και Ηλείας», η Επαρχία Ολυμπίας αποσπάται από τον Νομό Μεσσηνίας και υπάγεται διοικητικά στον Νομό Ηλείας, με εξαίρεση τις Κοινότητες Αγίου Σώστη, Αμπελιώνας, Κακαλετρίου, Νέδας, Πετραλώνων, Πέτρας, Σκληρού και Στασίμου, οι οποίες αποσπώνται από την Επαρχία Ολυμπίας και υπάγονται διοικητικά στην Επαρχία Τριφυλίας του Νομού Μεσσηνίας.

Με τη διοικητική διαίρεση του 1997, που προέκυψε με την εφαρμογή του σχεδίου «Καποδίστριας», πραγματοποιήθηκε την 1/1/1999 η συνένωση παλαιότερων δήμων και κοινοτήτων σε μεγαλύτερους δήμους, με σκοπό τη βελτιστοποίηση της δημόσιας διοίκησης στο επίπεδο της πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης. Μετά το σχέδιο Καποδίστριας η Ελλάδα απαρτιζόταν από 13 περιφέρειες, 51 νομούς και 1034 δήμους και κοινότητες (910 δήμοι και 124 κοινότητες). Παράλληλα καταργήθηκαν οι επαρχίες.

Ο Νομός Μεσσηνίας απαρτιζόταν από του Δήμους:

1. Καλαμάτας 2. Αβίας 3. Αετού  4. Αιπείας 5. Ανδανίας 6. Ανδρούσας 7. Άριος 8. Αριστομένους 9. Αρφαρών 10. Αυλώνα 11. Βουφράδων 12. Γαργαλιάνων 13. Δωρίου 14. Είρας 15. Θουρίας 16. Ιθώμης 17. Κορώνης 18. Κυπαρισσίας 19. Λεύκτρου 20. Μεθώνης  21. Μελιγαλά 22. Μεσσήνης 23. Νέστορος 24. Οιχαλίας 25. Παπαφλέσσα  26. Πεταλιδίου 27. Πύλου 28. Φιλιατρών 29. Χιλιοχωρίων και τις Κοινότητες:  Τρικόρφου και Τριπύλας.

Στον Δήμο Δωρίου υπάγονταν τα Δημοτικά Διαμερίσματα: Δώριο (έδρα του Δήμου), Άνω Δώριο, Βασιλικό, Κόκλα, Κούβελα, Μάλθη, Χαλκιά, Χρυσοχώρι και Ψάρι. Ο πρώτος Δήμαρχος του νεοσύστατου Δήμου ήταν ο Παναγιώτης Σαραντόπουλος (πρώτη τετραετία) και ο δεύτερος και τελευταίος (δύο τετραετίες) ο Αντώνης Γ. Τάκης.

Η τρέχουσα διοικητική διαίρεση της Ελλάδας διαμορφώθηκε από το πρόγραμμα «Καλλικράτης» (Ν. 3852/2010) και ισχύει από την 1η Ιανουαρίου 2011.

Σύμφωνα με αυτήν, η χώρα διαιρείται σε επτά αποκεντρωμένες διοικήσεις, δεκατρείς περιφέρειες και 325 δήμους. Οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις καταργήθηκαν και αντικαταστάθηκαν από τις Περιφερειακές Ενότητες. Οι Νομάρχες αντικαταστάθηκαν από τους Αντιπεριφερειάρχες.

Στην Περιφέρεια Πελοποννήσου υπάγεται η Περιφερειακή Ενότητα Μεσσηνίας, η οποία αποτελείται από έξι Δήμους που προήλθαν από τη συνένωση 29 Δήμων και 2 Κοινοτήτων και είναι οι εξής:

Δυτικής Μάνης (Αβίας και Λεύκτρου). Έδρα η Καρδαμύλη.

Καλαμάτας (Άριος, Θουρίας, Καλαμάτας και Αρφαρών). Έδρα η Καλαμάτα.

Μεσσήνης (Αιπείας, Ανδρούσας, Αριστομένους, Βουφράδων, Ιθώμης, Μεσσήνης, Πεταλιδίου και Κοινότητας Τρικόρφου). Έδρα η Μεσσήνη.

Οιχαλίας (Ανδανίας, Δωρίου, Είρας, Μελιγαλά και Οιχαλίας). Έδρα ο Μελιγαλάς.

Πύλου-Νέστορος (Κορώνης, Μεθώνης, Παπαφλέσσα, Πύλου, Νέστορος και Χιλιοχωρίων). Έδρα η Πύλος.

Τριφυλίας ( Αετού, Γαργαλιάνων, Κυπαρισσίας, Φιλιατρών και Κοινότητας Τριπύλας). Έδρα η Κυπαρισσία.

Έρευνα: Γιάννης Αλεξ. Ανδριόπουλος

Πηγή: α) Βικιπαίδεια, β) Αρχεία περί της συστάσεως και εξελίξεως των Δήμων και Κοινοτήτων, γ) Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, δ) Λεύκωμα Καλαμάτα εκδ. 2010.