Η υγειονομική κατάσταση του Δήμου Δωρίου και του Δήμου Ηλεκτρίδος μετά την Επανάσταση

Γενικός ιατροστατιστικός πίνακας της Διοικήσεως Τριφυλίας
Έκθεση του διοικητικού γιατρού Παναγιώτη Μανούσου
Εν Κυπαρισσία 5 Δεκεμβρίου 1838

Δήμος Δωρίου

Κατά μήκος εν μυριόμετρο και δυο χιλιόμετρα και πλάτος εξ χιλιόμετρα. Δήμος Ηλεκτρίδος κατά ανατολάς, κατά μεσημβρία Αετού, κατά άρκτο οι πηγές της Νέδας και τας δυσμάς Αυλώνος δήμος. Το πλείστον μέρος ορεινή, μέρος επίπεδος, άπασα υγιεινή. 

Κάτοικοι 2.467. Η καλλιέργεια προοδεύει, καθώς και η αμπελοφυτεία.
Προϊόντα: Δημητριακούς καρπούς, έλαιον και οίνον ολίγον, τυρόν και βούτυρον, βελανίδι και πρινοκόκκι.
Έχει μία μαία.

Σουλιμά: Χωρίον, έδρα της δημαρχίας. Εις την κορυφή υψηλού όρους πετρώδους περιτριγυρισμένο κατ’ ανατολάς, άρκτον και δυσμάς από όρη, υγιεινή. Ύδατα εγχώρια πηγάζοντα πλησίον του χωρίου αρκετά καθαρά. Πνέει ο Ζέφυρος, βορέας και σπανιότερα οι λοιποί. Παράγει δημητριακούς καρπούς, βούτυρο, τυρό, βελανίδι ολίγον, έλαιο, οίνο και πρινοκόκκι. 

Κάτοικοι 713, γεωργοί και ποιμένες. Σκληρόσαρκοι, υψηλοί και δυνατοί. Τα νεκροταφεία όλων των χωρίων, τούτου του δήμου, είναι κατά τα άκρα των χωρίων, μακράν των οικιών. Διδάσκοντα τα παιδιά την ανάγνωση κατά την παλαιά μέθοδο από αμαθή διδάσκαλο.
Σπανίως φαίνονται ασθένειες εις τα χωριά του δήμου τούτου. Οι Σουλιμαίοι υποφέρουν τον χειμώνα από κατάρρους και ενίοτε πλευ­ρίτιδας. Οι Αγριλιώτες από πυρετούς περιοδικούς και εμφράξεις.
Το ευμετάβλητο της ατμόσφαιρας και των ανέμων και η έκθεση των Σουλιμαίων απροφυλάκτως εις το ψύχος τους, προξενούν τους κατάρρους και πλευρίτιδας. Οι Αγριλιώτες δε εργαζόμενοι εις γαίας ελώδεις, καταλαμβάνονται από τον πυρετό και επειδή δεν λαμβάνουν φροντίδα της θεραπείας των καταντούν εμφρακτικοί κατά τας σπλήνας.
Τη μαιευτική υπηρετούν οι γηραιότερες γυναίκες και οι ποιμένες, ιδίως στο Σουλιμά είναι η Αθαν. Μπομποσέλενα.

Δήμος Ηλεκτρίδος

Κατά μήκος εν μυριόμετρο και δύο χιλιόμετρα, κατά πλάτος εξ χι­λιόμετρα. Συνορεύει με Δήμους Δωρίου, Αετού, Μεσσήνης και Ήρας. Ορεινή κατά το μέγα μέρος και υγιεινή, κατά μέρος επίπεδος και νοσώδης.
Κάτοικοι 1.251. Εις πρόοδο η αμπελοφυτεία και η γεωργία. Παράγει οίνον, έλαιον, δημητριακούς καρπούς, τυρόν και βούτυρον. Μία μαία στο Ψάρι επαγγελματίας και ένας φλεβοτόμος.

Ψάρι: Χωρίον, έδρα του δημάρχου. Εις την κορυφή όρους και μεταξύ άλλων υψηλών ορέων υγιεινή. Ύδατα εγχώρια καθαρά. Βορέας και σπανιότερα οι λοιποί. Παράγει δημητριακούς καρπούς, έλαιο, οίνο αρκετό, τυρό και βούτυρο. 

Κάτοικοι 698, άπαντες γεωργοί και ποιμένες. Σκληρόσαρκοι, δυνατοί. Τα νεκροταφεία εις τα άκρα των χωρίων μακράν των οικιών. Εις το Ψάρι διδάσκονται οι παίδες από αμαθή διδάσκαλο. Σπανιότατες ασθένειες φαίνονται κατά τον δήμο όλον, εξαιρουμένων των κατοίκων του Κλιέσουρα, όπου δεν λείπουν πυρετοί περιοδικοί και εμφράξεις της κάτω κοιλίας. Οι Κλιεσουριώτες υποφέρουν και από περιοδικούς πυρετούς αφού καλλιεργούν ελώδεις γαίας. Τη μαιευτική υπηρετούν οι γηραιότερες σε ηλικία και οι παλαιότεροι ποιμένες, εις το Ψάρι επαγγέλλεται τη μαιευτική κάποια Μαρία νεοφώτιστη.
Υπάρχει στο Ψάρι και ο φλεβοτόμος Δημ. Κρίζαλης. Στο Σουλιμά είναι η Αθαν. Μπομποσέλενα.

Πηγή: Η Ιατρική στη Μεσσηνία κατά την Επανάσταση του 1821 και η υγειονομική κατάσταση μετά την απελευθέρωση, 2021, Ιστορική έρευνα Παναγιώτη Α. Κατσίβελα - ιατρού, πρώην δημάρχου Τριφυλίας.

Σημ.: 1. Ένα μυριόμετρο = 10.000 μέτρα. 2. πρινοκόκκι= η κηκίδα που δημιουργείται στο πουρνάρι, το κρεμέζι, βαφικός κόκκος