Το Μνημείο Εθνικής Αντίστασης Δωρίου

Γιορτή 27-10-2012 (φωτογραφία Doriopress)

Λίγο έξω και ανατολικά του σχολικού συγκροτήματος Δωρίου, με εξαιρετική θέα προς τον κάμπο και τα απέναντι βουνά, βρίσκεται το Ηρώο Εθνικής Αντίστασης. Είναι ακριβώς ο χώρος, όπου οι Γερμανοί κατακτητές, τον Σεπτέμβρη 1943, εκτέλεσαν και έθαψαν σε τάφο, που προηγουμένως, ανάγκασαν να σκάψουν, τους:

1) Επαμεινώνδα και Σωτήρη Γκόγκα, ετών 28 και 20 αντίστοιχα, από τον οικισμό Κάκαβα, Καλού Νερού και

2) Τον Γρηγόρη Παναγιωτόπουλο, ετών 31, από το χωριό Σελά (πρώην Δήμου Αετού).

Το απέριττο μνημείο φτιάχτηκε σε χώρο 600 τ.μ, σε δυο ανισόπεδα επίπεδα και αποτελείται από την επιτύμβια πλάκα και τρεις μαρμάρινες στήλες, ύψους όρθιου ανδρός. Οι στήλες με κενό στο μέρος της καρδιάς, ενδεικτικό της άτρωτης ψυχής που φτερούγισε φεύγοντας, γέρνουν η μία προς την άλλη, όπως την στιγμή που οι ήρωες έπεφταν, διάτρητοι από τις σφαίρες.

Πέρα από την έκφραση Τιμής για τους παραπάνω Νεκρούς, το Μνημείο υπενθυμίζει την αγωνιστική συνέχεια της περιοχής μας από την εποχή της Παλιγγενεσίας και του Εθνικού Αγώνα, που ακολούθησαν, μέχρι σήμερα, με αποκορύφωμα την Εθνική Αντίσταση 1940-44 που πυκνή σε πράξεις ηρωισμού, εξέφρασε το όραμα για το ξημέρωμα ενός καλύτερου κόσμου μέσα από οδύνες που μας σημάδεψαν βαθειά.
        Η ιδέα της Αντίστασης ξύπνησε αυτόματα από την πρώτη κιόλας ημέρα της Κατάκτησης. Δεν είναι τυχαίο, που πριν ακόμα καταλαγιάσει ο ορυμαγδός της Μάχης της Κρήτης, στις 31 Μαΐου 1941, δύο νεαρά παιδιά, ο Απόστολος Σάντας και ο Μανώλης Γλέζος, χωρίς καμιά κατεύθυνση, ανέβηκαν στις 30 Μαΐου, στην Ακρόπολη και διακινδυνεύοντας τα πάντα, κατέβασαν το μισερό σύμβολο της ναζιστικής σημαίας, που μόλυνε τον Ιερό Βράχο. Η ιδέα της Αντίστασης είχε ήδη φωλιάσει στις ψυχές των Αγωνιστών της Αλβανίας που επέστρεφαν, αντικρίζοντας τους Γερμανούς που είχαν προηγηθεί. Κουβαλούσαν μια πληγωμένη υπερηφάνεια για την Νίκη που τους έκλεψαν και για τη Δικαιοσύνη που έλειψε. Το οργανωμένο Αντιστασιακό Κίνημα, δεν άργησε να φουντώσει, πρώτα με τη μορφή μυστικών συναντήσεων, κάτω από τα μάτια των Γερμανών και των Ιταλών, που τους ακολούθησαν, και με έδρα το Κοπανάκι, είχαν, αρχικά, την ευθύνη της περιοχής μας.

Στο Δώριο εγκαταστάθηκε, στη συνέχεια, ένα Γερμανικό Τάγμα και για να διαμείνουν, ανάγκασαν τους ιδιοκτήτες των σπιτιών να ζήσουν στα καλύβια ή σε μεμονωμένα δωμάτια. Προοδευτικά εκδηλώθηκαν στην περιοχή μας δυναμικότερες μορφές αντίστασης, όπως το συλλαλητήριο της 21ης Μαρτίου 1943, στο οποίο μετατράπηκε η Λαϊκή Αγορά του Κοπανακίου, σαν διαμαρτυρία για τη σχεδιαζόμενη επιστράτευση εργατών για τα εργοστάσια στη Γερμανία. Εκεί ακούστηκε από χιλιάδες στόματα ο απαγορευμένος εθνικός μας Ύμνος, ιαχή ελευθερίας και αστραπή στο κατοχικό σκοτάδι.

Στις 28 Μαρτίου 1943 οι Ιταλοί έπιασαν, στον Αετό, τον ένοπλο αντάρτη Νίκο Λόντο, τον καταδίκασαν σε έκτακτο στρατοδικείο και τον τουφέκισαν αυθημερόν στο Νεκροταφείο Κοπανακίου. Παλικάρι, μόλις 23 ετών. Ήταν το πρώτο σφαχτάρι στο βωμό της Λευτεριάς, που το Μνημείο του, σαν εθνικό προσκύνημα, παραμένει άκτιστο ακόμα.

Στις 10 Μαΐου 1943 έγινε διάρρηξη των αποθηκών λαδιού και σταφίδας αντίστοιχα στο Δώριο και Κοπανάκι και διανεμήθηκαν στον κόσμο οι ποσότητες που είχαν δεσμευθεί για τις Κατοχικές Δυνάμεις. Ήδη είχε δημιουργηθεί στην Ορεινή Τριφυλία και Ολυμπία, χάρις στο δυσπρόσιτο της περιοχής, το πρώτο ελεύθερο κομμάτι της σκλαβωμένης Ελλάδας.

Ανεξάρτητα από τα δραματικά γεγονότα που μεσολάβησαν εκεί, από την σύγκρουση των αντιστασιακών παρατάξεων με διαφορετικό πολιτικό προσανατολισμό και μεταπολεμικές επιδιώξεις (6 Αυγούστου 1943), το σίγουρο είναι πως ο κοινός πόθος που φλόγιζε τις καρδιές όλων ήταν το πάθος για την Ελευθερία και η αγάπη για την Πατρίδα. Το αντιστασιακό φρόνημα είχε φουντώσει και οι ανοικτές συγκρούσεις με τους κατακτητές ήταν πλέον δεδομένες. Τέτοια ήταν και η περίπτωση της Μάχης του Αετού αφορμή για τον θάνατο των τριών Μαρτύρων που τιμώνται στο Ηρώο Εθνικής Αντίστασης του Δωρίου.

Στις 10 Σεπτεμβρίου 1943, την επόμενη ημέρα συνθηκολόγησης της Ιταλίας, μια ομάδα 14 ποδηλατιστών, στάλθηκε από το Δώριο στον Αετό με σκοπό την συγκέντρωση πληροφοριών για τη ρευστή κατάσταση που είχε προκύψει. Τμήμα του Ε.Λ.Α.Σ. είχε διανυκτερεύσει στον Αετό καθ’ οδόν προς την Κυπαρισσία, όπου αναμενόταν ότι οι αντιφασίστες Ιταλοί στρατιώτες είχαν σκοπό να αυτομολήσουν, παραδίδοντας και τον πολύτιμο για την Αντίσταση οπλισμό τους. Η σύγκρουση, παρά το γεγονός ότι δεν ήταν σχεδιασμένη, έγινε αναπόφευκτη υπό την πιεστική παρότρυνση των κατοίκων, που δεν συγχωρούσαν την παρουσία των Γερμανών στο χωριό τους. Θεώρησαν μάλιστα ως πράξη δειλίας την αποφυγή της σύγκρουσης.

Γιορτή 27-10-2012 (φωτογραφία Doriopress)

Το Γερμανικό Τμήμα εξουδετερώθηκε πλην ενός, που παρά το ότι ήταν τραυματίας, κατόρθωσε, σέρνοντας το ποδήλατο του να φτάσει στο Δώριο και να εμφανιστεί κατά το μεσημέρι, στο χώρο μπροστά στο σιδηροδρομικό σταθμό, που έπαιζαν αμέριμνα τα παιδιά.

Οι Γερμανοί, περιέργως, αγνοούσαν μέχρι εκείνη τη στιγμή τη σύγκρουση στον Αετό. Η εμφάνιση του πληγωμένου στρατιώτη σήμανε ακαριαίο συναγερμό και για τους Γερμανούς που έσπευσαν να αποκλείσουν τις εξόδους του χωριού, και για τους κατοίκους, που γνωρίζοντας την τακτική των αντιποίνων, προσπάθησαν αμέσως να διαφύγουν προς την γενική κατεύθυνση των οικισμών του Σουλιμά, κρατώντας από το χέρι τα παιδιά και ό,τι άλλο μπορούσαν.

Οι εξάδελφοι Γκόγκα είχαν συλληφθεί λίγες μέρες πριν, ένοπλοι, κάπου στην περιοχή του χωριού τους και ήταν υπό φρούρηση, σ’ ένα χάλασμα, στο χώρο της σημερινής κεντρικής Πλατείας του Δωρίου. Τους χρησιμοποιούσαν όμως και για αγγαρείες. Εκείνη την ημέρα είχαν πάρει τον Επαμεινώνδα, πολεμιστή της Αλβανίας, για να κάνει καθαριότητα κατά μήκος του κεντρικού δρόμου του Δωρίου. Καθώς ο κόσμος έφευγε, σε κατάσταση αλλοφροσύνης, του είπαν με ξεφωνητά να δραπετεύσει αμέσως και να σωθεί. ‘Όμως αυτός καθυστέρησε προκειμένου να ειδοποιήσει και το συγκρατούμενο μικρότερο εξάδελφο του, τον Σωτήρη, σπουδαστή Διδασκαλείου, για τον οποίο ένιωθε υπεύθυνος. Ήταν εκ μέρους του μια μεγαλειώδης επιλογή αλλά μοιραία και για τους δύο.

Σε λίγη ώρα τους οδήγησαν δεμένους στο χώρο ακριβώς όπου είναι τώρα το Ηρώο και τους έβαλαν και έσκαψαν ένα ξέβαθο λάκκο, πλάι στο αρδευτικό αυλάκι. Το πολυβόλο ήταν στημένο 50 περίπου μέτρα πιο πίσω, προς την εκκλησία, κάτω από μια βελανιδιά που οι παλαιότεροι τη θυμόμαστε για πολλά χρόνια, ξεραμένο σκέλεθρο, ίσως από εκείνη την ημέρα. Ο φριχτός ήχος αντήχησε στη γαλήνη του απογεύματος και το ειρηνικό τοπίο έγινε μάρτυρας της Ιερής Μετάστασης δύο ηρωικών ψυχών αλλά και ενός εγκλήματος που, δυστυχώς, έμεινε ατιμώρητο από την ανθρώπινη δικαιοσύνη. Τους παράχωσαν τον ένα επάνω στον άλλο, ακήδευτους. Το ίδιο σχεδόν σκηνικό επαναλήφθηκε είκοσι ημέρες αργότερα, με τον τρίτο των Μαρτύρων, τον Γρηγόρη Παναγιωτόπουλο πολεμιστή και αυτόν της Αλβανίας. Τον είχαν συλλάβει στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις που έκαναν, οι Γερμανοί στην περιοχή του χωριού Σελά, μετά την πυρπόληση του Αετού.

Ο κόσμος είχε επιστρέψει πάλι στο χωριό και ζωή είχε πάρει τον συνηθισμένο της ρυθμό κάτω από την παγερή παρουσία του εχθρού, που ένιωθε ήδη να νικιέται σ’ όλα τα μέτωπα. Εκείνο το φθινοπωρινό απόγευμα, ακούστηκε μια μεμονωμένη ριπή πολυβόλου που ξάφνιασε όλους γιατί οι ασκήσεις με όπλα γίνονταν μόνο τις πρωινές ώρες. Το επόμενο πρωί, ήταν πλάι στον διπλό τάφο, ένας ακόμα νεοσκαμμένος σωρός από χώμα και κάτω βρισκόταν διπλωμένο πλαγιαστά το διάτρητο από σφαίρες σώμα. Ο κόσμος ανατρίχιασε καθώς είδε πάνω από τις πράσινες φιστικιές που καλλιεργούσαμε τότε, ένα ματωμένο σύρσιμο μήκους πενήντα περίπου μέτρων. Φαίνεται ότι το παλικάρι προσπάθησε να δραπετεύσει και αφού τον πυροβόλησαν, τον έσυραν στο μικρό λάκκο που ο ίδιος είχε σκάψει.

Ένα περίπου χρόνο μετά οι Γερμανοί ταπεινωμένοι, έφυγαν, σημαδεύοντας τη συλλογική μνήμη με τις πιο σκληρές και απάνθρωπες παραστάσεις αλλά και την ικανοποίηση ότι ο ελληνικός λαός είχε επιτελέσει το ιστορικό του χρέος. Οι συγγενείς των νεκρών φρόντισαν πολύ νωρίς για την εκταφή και την μεταφορά των οστών στη γενέτειρα τους. Οι τραγικές εσωτερικές περιπέτειες ευθύς μετά την απελευθέρωση και το πλήθος των θυμάτων από την περιοχή μας, ίσως να ήταν η αιτία που το περιστατικό της εκτέλεσης να έχασε την αρχική του λάμψη και τον διαχρονικό συμβολισμό. Ήταν απλώς τρεις ακόμα απώλειες ανάμεσα σε πολλές άλλες της περιοχή μας.

Γιορτή 27-10-2012 (φωτογραφία Doriopress)

Το τοπίο ξαναπήρε την αρχική ειρηνική του όψη. Εν τω μεταξύ κτίσθηκε το σχολικό συγκρότημα του Γυμνασίου και Λυκείου και έγινε ενδιάμεσα το γήπεδο του ποδοσφαίρου. Τα παιδιά ανήξερα ξεφώνιζαν και περπατούσαν στο χώρο των εκτελέσεων, αγνοώντας το τραγικό γεγονός που συνέβη εκεί πριν γεννηθούν και το συνταρακτικό συμβολισμό του αίματος, που είχε ποτίσει το χώμα όπου αμέριμνα έπαιζαν.

Τον Ιούλιο του 1988, πριν αρχίσει ο αναδασμός, υποβλήθηκε στην κοινότητα, γραπτή πρόταση για τη μνημειακή και γενικότερη αισθητική ανάδειξη του χώρου, σαν χρέος για τους Μάρτυρες Νεκρούς, αλλά και για να υπάρχει ένας ακόμα λόγος, για τους νεώτερους, να υπερηφανεύονται και να αγαπούν το χωριό μας. Τελικά από τον αναδασμό προβλέφθηκαν μόνο 600 τ.μ. από τα δικαιώματα της Κοινότητας που ήσαν εντελώς ανεπαρκή για το προταθέν πάρκο-αλσύλλιο.

Το μνημείο στη σημερινή του μορφή κατασκευάστηκε από τον τ. Δήμο Δωρίου το 2004 σε σχέδια και με συμβολική αρχική προσφορά χρημάτων από ομάδα δημοτών. Τα αποκαλυπτήρια με επιμνημόσυνη δέηση έγιναν στις 4 Νοεμβρίου του ιδίου έτους από τον τότε δήμαρχο Αντώνη Τάκη, με παρουσία πλήθους κόσμου και των σχολείων, καθώς και αντιπροσωπεία των Αρχών. Συνδυάστηκαν με την απονομή τιμητικών διπλωμάτων ευγνωμοσύνης στους επιζώντες μαχητές του Έπους της Βορείου Ηπείρου, του οποίου η Εθνική Αντίσταση αποτελεί αδιάσπαστη φυσική συνέχεια.

Παρόντες ήσαν και οι συγγενείς των εκτελεσθέντων από τα Γκογκέικα και το Σελά. Πολύ συγκινητική ήταν η στιγμή που η κόρη του τρίτου από τους εκτελεσθέντες, κυρία Γεωργία Μπάκα- Παναγιωτοπούλου, πλημμύρισε με δάκρυα την επιτύμβια στήλη του πατέρα της που την άφησε ορφανή πριν ακόμα γεννηθεί. Σ’ όλη την διάρκεια της τελετής ακουγόταν στο μεγάφωνο η μουσική από το έργο «Μαουτχάουζεν» των Θεοδωράκη και Καμπανέλη, εμπνευσμένο από την φρίκη των Στρατοπέδων Συγκέντρωσης. Έκτοτε καθιερώθηκε να γίνεται κάθε χρόνο, στις 27 Οκτωβρίου , στο χώρο του Μνημείου η γιορτή της Σημαίας και απόδοση Τιμής στην Εθνική Αντίσταση με κατάθεση στεφάνων και απαγγελίες ποιημάτων από τα Σχολεία.

Σαν συμπλήρωμα όλων των παραπάνω δεν θα ήταν άσχετο να ξαναθυμηθούμε το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου, που εκφράζει πολύ βαθιά το πνεύμα της Εθνικής Αντίστασης, με τη φωνή των διακοσίων Μαρτύρων που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς την Πρωτομαγιά του 1944 στην Καισαριανή. Από το ποίημα αυτό προέρχεται και το επιτύμβιο επίγραμμα του Μνημείου με τους δύο τελευταίους στίχους.

ΣΚΟΠΕΥΤΗΡΙΟ ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗΣ

(Μιλούν οι πεσόντες αγωνιστές της Αντίστασης)

«Εδώ πέσαμε παιδιά του Λαού. Γνωρίζετε γιατί.

Γυμνοί, κατάσαρκα φορώντας τις σημαίες -
η Ελλάδα τις έραψε με ουρανό και άσπρο κάμποτο.
Ακούσατε τις ομοβροντίες στα μυστικόφωτα αττικά χαράματα.
Είδατε τα πουλιά που πέταξαν, αντίθετα στις σφαίρες,
αγγίζοντας με τα φτερά τους τον ανατέλλοντα πυρφόρον.
Είδατε τα παράθυρα της γειτονιάς ν’ ανοίγουν στο μέλλον.
Εμείς μερτικό δε ζητήσαμε. Τίποτα. Μόνον, 
θυμηθείτε το: Αν η ελευθερία δε βαδίσει στα χνάρια του αίματός μας 
εδώ θα μας σκοτώνουν κάθε μέρα. Γεια σας».
Γιάννης Ρίτσος

Πηγή: το βιβλίο του Χρήστου Ανδρ. Τάκη «Η Αντίσταση 1941-1944 στην Ορεινή Τριφυλία - Ολυμπία - Το οδυνηρό ξεκίνημα του νέου διχασμού», έκδοση 2014.