Κούβελα

Το Κούβελα είναι ένα από τα Αρβανιτοχώρια της Τριφυλίας, που υπαγόταν στα Σουλιμοχώρια και με ιστορία που ξεκινάει από πολύ παλιά. Τον 14ο και 15ο αιώνα οι Αρβανίτες που εγκαταστάθηκαν στην Πελοπόννησο, έφτασαν και στην περιοχή του Kούβελα, με τη «φάρα» των Μπουαίων που θα διαφεντέψει στην ορεινή Τριφυλία για 100 με 150 περίπου χρόνια. Στην αρχή εγκαταστάθηκαν στην τοποθεσία «Λιόπεσι», όπου και δημιούργησαν το ομώνυμο χωριό τους, σε υψόμετρο 900 μέτρων, περίπου στη βόρεια πλευρά μιας κορυφής των Νομίων Ορέων, του Κουβελαίικου Άι Λιά, του (κατά Παυσανία) Ελαΐου όρους.

Η τοποθεσία αυτή, που κατά τις πρώτες δεκαετίες του 1900, εγκαταλείφθηκε από τους κατοίκους της, έγινε γνωστή με το όνομα Παλαιοχώρι και Χαλάσματα. Το χωριό Λιόπεσι ονομάστηκε αργότερα Άνω Κούβελα, από κατοίκους του οποίου δημιούργησαν πιο κάτω, στην ίδια βόρεια πλευρά του Κουβελαίικου Άι Λια (φωτ. 5η), το σημερινό χωριό Κούβελα.

Από τα ερείπια των σπιτιών των οποίων οι τοίχοι διατηρούνται σε κάποιο ύψος, συμπεραίνει κανείς ότι είναι κατασκευής διαφόρων εποχών, γεγονός σύμφωνο με την παράδοση. Οι τοίχοι τους έχουν πλάτος ένα μέτρο περίπου και είναι κατασκευασμένοι μόνο με ογκολίθους «ξεροτοίχι». Υπάρχουν όμως και πιο καινούργια σπίτια, στα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί συνθετικά υλικά, όπως άμμος κι ασβέστης.

Το χωριό Λιόπεσι, οφείλει το όνομά του στον αρχηγό της φάρας, η οποία εγκαταστάθηκε πρώτη στην περιοχή αυτή, περί το έτος 1400. Οι έποικοι Αρβανίτες ήταν φυσικό να έπαιρναν το όνομα του φυλάρχου τους που ήταν γνωστός στους ομοφύλους τους κάθε περιοχής.

Στα χρόνια της Α΄ Τουρκοκρατίας το Λιόπεσι μετονομάστηκε σε Άνω Κούβελα.

Κατά το δεύτερο μισό του 17ου αιώνα οι κάτοικοι, για να βελτιώσουν την διαβίωση τους, άρχισαν να κατεβαίνουν χαμηλότερα και να φτιάχνουν το νέο τους χωριό, το «Κούβελα». Το Κούβελα βρίσκεται σε υψόμετρο 850 μέτρων, στο βόρειο άκρο του νομού Μεσσηνίας, σε απόσταση 64 χλμ. ΒΔ της Καλαμάτας και 16 χλμ. από το Δώριο.

Το Κούβελα πήρε το όνομά του από κάποιον που τον έλεγαν «Κουβελά», γιατί ασκούσε εκεί το επάγγελμα του μελισσοκόμου. Είχε κυψέλες, τις οποίες στην καθομιλουμένη τις έλεγαν «Κουβέλια», από σχετική Σλαβική λέξη.

Κατά την τοπική παράδοση οι πρώτοι οικιστές του χωριού, ήσαν δύο αδέρφια, ο Ντέντες και ο Κόρδας, από τους οποίους δημιουργήθηκαν οι δύο ρούγες του χωριού: η Ντεντόρουγα, ανατολικά της παλιάς βρύσης του χωριού και η Κορδόρουγα δυτικά

Το Κούβελα λεγόταν και «Αγία Παρασκευή» και στην αρβανίτικη διάλεκτο, την οποία μιλούσαν παλιά οι κάτοικοι του, «Σινέ Πρίμτε». Πήρε το όνομα αυτό από το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής που βρισκόταν στο μέρος που έχει χτισθεί η εκκλησία της Αγίας Τριάδας.

Στις διάφορες απογραφές το χωριό παρουσιάζει την εξής πληθυσμιακή εξέλιξη:

Έτος 1689 κάτ. 38, 1700 κάτ. 94, 1805 οικ. 25, 1830 οικ. 41, 1835 κάτ. 386, 1844 κάτ. 447, 1861 κάτ. Άνω Κούβελα 163 – Κάτω (Κούβελα) 309, 1876 κάτ. Άνω και Κάτω (Κούβελα) 503, 1879 κάτ. 441, 1896 κάτ. 503, 1907 κάτ. 498, 1920 κάτ. 451, 1928 κάτ. 475, 1940 κάτ. 427, 1951 κάτ. 382, 1961 κάτ. 306, 1971 κάτ. 165, 1981 κάτ. 100, 2001 κάτ. 262, 2011 κάτ. 135.

Στο Κούβελα ανήκουν οι συνοικισμοί Μάτεσι, Μαυρομάτι και Μπιζό (Κυψέλη). Τα δύο πρώτα έχουν εγκαταλειφθεί από πολύ παλιά ενώ στο τελευταίο οι κάτοικοι φτιάχνουν τα σπίτια τους τα τελευταία χρόνια και τα χρησιμοποιούν για τη θερινή τους κατοικία.

Οι απογραφές αφορούν το χωριό Κούβελα μόνο, χωρίς τους συνοικισμούς του.

Το Κούβελα κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας έβγαλε κλεφτοκαπεταναίους και μεγάλους αγωνιστές του 1821, όπως τον Αντώνη Κουβελιώτη, Ιωάννη Κόρδα, Γιαννάκη Μέλιο και τα αδέλφια του Κωνσταντή και Δημήτρη, Παν/τη Ντούφα, Γεώργιο Κωστόπουλο, Κωσταντή Γαλάνη, Χρόνη Μινόπουλο και άλλους, από τη δράση των οποίων έγινε γνωστό και το χωριό.

Μέχρι τη δεκαετία 1950, το Κούβελα ήταν σχεδόν απομονωμένο και οι κάτοικοί του ως γεωργοί, κτηνοτρόφοι και κυνηγοί, είχαν περιορίσει τις δραστηριότητές τους στη φτωχή και πετρώδη γη, την καλλιεργούσαν με το «αξινάρι», διέτρεφαν τα ποίμνιά τους με το λίγο χορτάρι της φτωχής γης τους και κυνηγούσαν για να εξασφαλίσουν την αναγκαία τροφή. Μετά το 1950, όπως έγινε σε όλα τα ορεινά χωριά, οι κάτοικοί τους άρχισαν να εγκαταλείπουν το χωριό, για αναζήτηση καλύτερων συνθηκών ζωής σε μεγάλες πόλεις και σε ξένες χώρες. Με την πάροδο του χρόνου οι γέροντες που απόμειναν άρχισαν να εκλείπουν, με αποτέλεσμα το χωριό να ερημώνει και να μένει με ελάχιστους μόνιμους κατοίκους. Αρκετοί από τους ξενιτεμένους έφτιαξαν τα σπίτια τους και τα χρησιμοποιούν για ολιγόχρονη διαμονή κατά τους καλοκαιρινούς μήνες.

Το χωριό είναι περιποιημένο και καθαρό, με ανακαινισμένα πέτρινα σπίτια και μια συμπαθητική μικρή πλατεία. Από το Κούβελα ξεκινάει ένας φιδωτός δρόμος, που κατεβαίνει την απότομη πλαγιά της κοιλάδας και μετά από 7 χλμ. καταλήγει στις όχθες της Νέδας σε μια ειδυλλιακή τοποθεσία δίπλα στη γέφυρα που οδηγεί στις απέναντι πλαγιές και τα χωριά τους. Στα μισά της διαδρομής ο δρόμος περνάει μέσα από το εγκαταλειμμένο χωριό Μαυρομμάτι και την εκκλησία του Αγίου Δημητρίου, όπου σώζονται μερικές παλιές τοιχογραφίες. Στην τοιχογραφία με την Παναγία βρεφοκρατούσα διακρίνεται η υπογραφή Βασίλειος Π. Γεννηματάς, με ημερομηνία 17 Φεβρουαρίου 1887. Μετά το Κούβελα στα 900 μ., υπάρχει ένας δρόμος αριστερά (βόρεια) που μετά από 4 χλμ. οδηγεί στο μικρό χωριό Kυψέλn (Μπιζό). Οι κάτοικοί του έρχονται μόνο τα καλοκαίρια, αλλά διατηρούν την ωραία εκκλησία του Άι Γιώργη με την απολαυστική θέα στις κατάφυτες πλαγιές.

Το Κούβελα από το έτος 1836 που συστάθηκαν οι δήμοι του νεοσύστατου Ελληνικού Κράτους, υπαγόταν στο Δήμο Δωρίου (έδρα του Δήμου το Σουλιμά ως το 1906) μέχρι το έτος 1912 που έγινε ανεξάρτητη κοινότητα με το Διάταγμα 31-8-1912 (Φ.Ε.Κ. 262/1912) και με τους συνοικισμούς Μαυρομάτι και Μπιζό (Κυψέλη). Το έτος 1998 με το σχέδιο «ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ» αποτελεί και πάλι Δημοτικό Διαμέρισμα του νεοσύστατου Δήμου Δωρίου με τον συνοικισμό Μαυρομάτι και Κυψέλη (πρώην Μπιζό). Από 1-1-2011 αποτελεί κοινότητα της Δημοτικής Ενότητας Δωρίου του νεοσύστατου Δήμου Οιχαλίας (ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ).

Πηγές: α) βιβλίο «ΚΟΥΒΕΛΑ» του Σωτηρίου Παπαδόπουλου, β) πλήρς ταξιδιωτικός οδηγός της Μεσσηνίας και γ) αρχεία περί συστάσεως και εξελίξεως των δήμων και κοινοτήτων 1836-1939 και διοικητικής διαιρέσεως του κράτους.