Το Ψάρι είναι ένα από τα περίφημα Σουλιμοχώρια ή Αρβανιτοχώρια της ορεινής Τριφυλίας που πρωτοκατοικήθηκαν από τους περίφημους Ντρέδες, απογόνους των πανάρχαιων Ιλλυριών Ελλήνων της Ηπείρου. Είναι χτισμένο σε υψόμετρο 220 μ. με ωραία θέα και ήπιο κλίμα και απέχει 5 περίπου χιλιόμετρα από το Δώριο. Η αρχική του θέση ήταν στο "Άνω Ψάρι", που στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε και οι κάτοικοί του κατέβηκαν 4 χιλιόμετρα πιο κάτω στα πεδινά και δημιούργησαν το ''Κάτω Ψάρι".
Κατά τον ιστορικό Κ. Σάθα (Μνημεία Ελληνικής ιστορίας) το χωριό Ψάρι, είναι από εκείνα τα οποία φέρουν το όνομα του Έλληνα ιδιοκτήτη τους.
Ο δρόμος, ίσιος, διασχίζει το χωριό. Δεξιά και αριστερά τα όμορφα δίπατα πέτρινα σπίτια με κήπους και λουλούδια. Στο πάνω μέρος η πλατεία του χωριού. Γύρω τα μαγαζιά, δύο καφενεία, δύο παντοπωλεία και ένα κρεοπωλείο - ταβέρνα. Στο δυτικό μέρος της πλατείας το ηρώο των πεσόντων, μεγαλόπρεπο και επιβλητικό.
Στη μαρμάρινη πλάκα η γυναίκα και μπροστά της αρχαίοι πολεμιστές, αγωνιστές του ’21 και του ’40. Στο κάτω μέρος η επιγραφή που λέει: «το ακατάβλητον Ελληνικόν μαχητικόν πνεύμα ανά την διαδρομή της ενδόξου ιστορίας της Ελλάδας».
Στα δεξιά η προτομή του οπλαρχηγού, αγωνιστή στρατηγού και αγνού πατριώτη Γιαννάκη Γκρίτζαλη που μαζί με τον πεθερό του Μητροπέτροβα, τον Αναστάσιο Τζαμαλή και άλλους ηγήθηκε στη Μεσσηνιακή επανάσταση.
Στην κεντρική πλατεία του χωριού είναι η εκκλησία της Αγίας Τριάδας (2η φωτ.) με τον πέτρινο καμπαναριό της. Άλλες εκκλησίες είναι: η Αγία Σωτήρα στο Κάτω μέρη, η Παναγία, ο Άγιος Νικόλαος στο Κολιότσι, ο Άγιος Νικόλαος Πετζιού, ο Άγιος Αθανάσιος, η Αγία Θεοδώρα που είναι και το νεκροταφείο του χωριού, ο Άγιος Ηλίας και η καινούργια εκκλησία στο Μετσίκι της Αγίας Άννας.
Το Κολιότσι (Άγιος Νικόλαος) είναι μικρός συνοικισμός του Ψαρίου. Είχε 30 οικογένειες. Από εκεί καταγόταν ο πρωθυπουργός της στρατιωτικής κυβέρνησης Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος, ο οποίος πέθανε το 2000. Στο Κολιότσι, πριν από το 1940, λειτουργούσε μονοθέσιο Δημοτικό σχολείο με 60 - 70 μαθητές. Το σύνολο των μαθητών κατά το 1940 με 1942 έφταναν τους 400, ίσως και περισσότερους.
Από το Ψάρι καταγόταν και ο επί σειρά ετών πρώην βουλευτής και υπουργός του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Γιάννης Χαραλαμπόπουλος.
Οι Ψαραίοι βέβαια δεν ήταν πρώτοι μόνο στον πόλεμο. Μεγάλη σημασία έδιναν και στα γράμματα. Στο Ψάρι λειτούργησε ένα από τα πρώτα δημόσια σχολεία στην ελεύθερη Ελλάδα. Στο Ψάρι με το από 31 Ιουλίου 1892 Βασιλικό Δ/γμα συστάθηκε σχολείο θηλέων για τα χωριά Ψάρι, Κλέσουρα και Χρυσοχώρι του Δήμου Ηλέκτρας (Φ.Ε.Κ. αριθ. φύλλου 263, 4 Αυγούστου 1892). Επίσης λειτούργησε και Ελληνικό Σχολείο (Σχολαρχείο) για αρκετά χρόνια.
Στη συνέχεια, στις απογραφές του Ελληνικού κράτους έχουμε: 1844 κατ. 840, 1861 κατ. 855, 1876 κατ. 1443, 1879 κατ. 1223, 1889 κατ. 1280, 1896 κατ. 1443, 1907 κατ. 1706, 1920 κατ. 1712, 1928 κατ. 1882, 1940 κατ. 1825 (Ψάρι 1541, Άνω Ψάρι 73, Κάτω Μέρη 104, Άγιος Νικόλαος 107), 1951 κατ. 1459 (Ψάρι 1297, Κάτω Μέρη 103, Άγιος Νικόλαος 59), 1961 κατ. 994 (Ψάρι 881, Κάτω Μέρη 82, Άγιος Νικόλαος 31), 1971 κατ. 683 (Ψάρι 622, Κάτω Μέρη 37, Άγιος Νικόλαος 24), 1981 κατοίκους 812 (Ψάρι 743, Κάτω Μέρη 39, Άγιος Νικόλαος 30), 1991 κατοίκους 539 (Ψάρι 457, Κάτω Μέρη 12, Άγιος Νικόλαος 70), 2001 κατ. 615 (Ψάρι 602, Άγιος Νικόλαος 13), 2011 κατ. 502 (Ψάρι 465, Άγιος Νικόλαος 13, Κάτω Μέρη 24).
Το 1836 (Φ.Ε.Κ. 80/28-12-1836) το Ψάρι, η Δημάντρα, το Σύρτζι (Σύρριζο), το Κλέσουρα (Αμφιθέα) και το Κατσούρα (Άνω Βασιλικό) ανήκουν στον Δήμο Ηλεκτρίδος, που δημιουργήθηκε με έδρα το Ψάρι.
Πρώτος δήμαρχος ήταν ο αγωνιστής του 1821, αξιωματικός Αντώνης Συρράκος. Το 1840 (Φ.Ε.Κ. 22/18-12-1840) καταργείται ο Δήμος Ηλεκτρίδος και το Ψάρι, που ήταν η έδρα του, υπάγεται στον Δήμο Δωρίου με έδρα το Σουλιμά. Το 1906 η έδρα του Δήμου Δωρίου μεταφέρθηκε από το Σουλιμά στο Ψάρι.
Το 1912 με Β.Δ/γμα καταργούνται οι δήμοι και τα περισσότερα χωριά δημιουργούν τις δικές τους κοινότητες. Στο Ψάρι δημιουργείται η Κοινότητα Ψαρίου που λειτουργούσε μέχρι το 1998, οπότε με τη συνένωση των δήμων και κοινοτήτων το Ψάρι προσαρτήθηκε στο νέο Δήμο Δωρίου, ως 31-12-2010 (ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ). Από 1-1-2011 αποτελεί κοινότητα της Δημοτικής Ενότητας Δωρίου του νεοσύστατου Δήμου Οιχαλίας (ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ).
Στον οικισμό Κάτω Μέρη σύμφωνα με την παράδοση υπήρχε κάποτε μεγάλο κεφαλοχώρι. Εκεί υπάρχουν τέσσερις ερειπωμένες βυζαντινές εκκλησίες και αρκετοί τάφοι.
Φεύγοντας για το Άνω Ψάρι και τα χωριά της «Άνω Τριφυλίας», περνάς από το μικρό εκκλησάκι της Αγίας Άννας που είχε χτίσει με δικά του έξοδα ο αείμνηστος Ψαραίος λαογράφος, ποιητής και λογοτέχνης Γεώργιος Παπαγεωργίου (1919-1995) και το είχε αφιερώσει στη γυναίκα του Άννα.
Νότια της εκκλησίας της Αγίας Άννας, κατεβαίνοντας τον στρωμένο δρόμο με στουρναρόχωμα και σε απόσταση 800 μέτρων περίπου, βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος «Μετσίκι». Εδώ βρέθηκαν δύο θολωτοί τάφοι Μυκηναϊκής εποχής, ήταν όμως συλημένοι.
Ο πρώτος τάφος είναι τοπικό δείγμα Ηπειρωτικού θολωτού τάφου της πρώιμης υστεροελλαδικής εποχής. Ο δρόμος μήκους 11 μέτρων είναι επενδεδυμένος με διπλή ξερολιθιά. Όλος ο τάφος καλυπτόταν από τύμβο επενδεδυμένο με πέτρες μέχρι το ύψος του άνω φλοιού του. Λίγα αγγεία και μικροευρήματα που βρέθηκαν στο εσωτερικό του δείχνουν το άλλοτε πλούσιο περιεχόμενο του μνημείου.
Η περιοχή αυτή, όπως φαίνεται από τα στοιχεία, κατοικείτο από την ύστερη εποχή του χαλκού.
Τα ήθη των κατοίκων είναι αγνά και αυστηρά και τα αναφερόμενα στα θρησκευτικά, πνευματικά, οικογενειακά και κοινωνικά έθιμα έχουν αποκλειστικά εθνικό χαρακτήρα.
Τα πανηγύρια, οι γάμοι, οι χοροί, οι ενδυμασίες, οι παροιμίες και τα παντός είδους τραγούδια τους: δημοτικά, του χορού, της τάβλας, της ξενιτιάς, τα κλέφτικα, του γάμου, της αγάπης, της στάνης και τα μοιρολόγια ακόμη που τους συνδέουν με την ιστορία, τις παραδόσεις, είναι ίδια με των γειτονικών χωριών.
Οι κάτοικοι του Ψαρίου ασχολούνταν ανέκαθεν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η κτηνοτροφία κατά βάση έθρεψε γενεές ανθρώπων ανά τους αιώνες στην περιοχή αυτή αλλά των γύρω περιοχών. Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει πάρα πολύ και έτσι τα υφιστάμενα προβλήματα της γεωργίας αλλά και της κτηνοτροφίας, οδηγούν τους νέους μακριά της περιοχής και η ύπαιθρος να ερημώνει. Έτσι βλέπουμε μεγάλες εγκαταλελειμμένες εκτάσεις και απροθυμία νέων ανθρώπων να ασχοληθούν με τον αγροτικό τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία), παρά τα ευνοϊκά κίνητρα που παρέχονται κατά καιρούς από την πολιτεία.
Στο Ψάρι και γενικά στη γύρω περιοχή τα κυριότερα γεωργικά προϊόντα ανέκαθεν ήταν το καλαμπόκι, το κριθάρι, η βρώμη, η φακή, το κρασί και το λάδι. Το σιτάρι ήταν κατά βάση η κύρια τροφή για τον άνθρωπο.
Γενικά οι κάτοικοι του Ψαρίου σκέφτονται, συναισθάνονται και εκφράζονται ως απλοί και γνήσιοι πατριώτες, οι δε εκδηλώσεις και ενέργειες του λαϊκού τους πολιτισμού συνδέονται με την εθνική και θρησκευτική τους ζωή.
Σημ: Τις πληροφορίες έδωσε ο Λεωνίδας Γ. Θεοχάρης
Στη μαρμάρινη πλάκα η γυναίκα και μπροστά της αρχαίοι πολεμιστές, αγωνιστές του ’21 και του ’40. Στο κάτω μέρος η επιγραφή που λέει: «το ακατάβλητον Ελληνικόν μαχητικόν πνεύμα ανά την διαδρομή της ενδόξου ιστορίας της Ελλάδας».
Στα δεξιά η προτομή του οπλαρχηγού, αγωνιστή στρατηγού και αγνού πατριώτη Γιαννάκη Γκρίτζαλη που μαζί με τον πεθερό του Μητροπέτροβα, τον Αναστάσιο Τζαμαλή και άλλους ηγήθηκε στη Μεσσηνιακή επανάσταση.
Στην κεντρική πλατεία του χωριού είναι η εκκλησία της Αγίας Τριάδας (2η φωτ.) με τον πέτρινο καμπαναριό της. Άλλες εκκλησίες είναι: η Αγία Σωτήρα στο Κάτω μέρη, η Παναγία, ο Άγιος Νικόλαος στο Κολιότσι, ο Άγιος Νικόλαος Πετζιού, ο Άγιος Αθανάσιος, η Αγία Θεοδώρα που είναι και το νεκροταφείο του χωριού, ο Άγιος Ηλίας και η καινούργια εκκλησία στο Μετσίκι της Αγίας Άννας.Το Κολιότσι (Άγιος Νικόλαος) είναι μικρός συνοικισμός του Ψαρίου. Είχε 30 οικογένειες. Από εκεί καταγόταν ο πρωθυπουργός της στρατιωτικής κυβέρνησης Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος, ο οποίος πέθανε το 2000. Στο Κολιότσι, πριν από το 1940, λειτουργούσε μονοθέσιο Δημοτικό σχολείο με 60 - 70 μαθητές. Το σύνολο των μαθητών κατά το 1940 με 1942 έφταναν τους 400, ίσως και περισσότερους.
Από το Ψάρι καταγόταν και ο επί σειρά ετών πρώην βουλευτής και υπουργός του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Γιάννης Χαραλαμπόπουλος.
Οι Ψαραίοι βέβαια δεν ήταν πρώτοι μόνο στον πόλεμο. Μεγάλη σημασία έδιναν και στα γράμματα. Στο Ψάρι λειτούργησε ένα από τα πρώτα δημόσια σχολεία στην ελεύθερη Ελλάδα. Στο Ψάρι με το από 31 Ιουλίου 1892 Βασιλικό Δ/γμα συστάθηκε σχολείο θηλέων για τα χωριά Ψάρι, Κλέσουρα και Χρυσοχώρι του Δήμου Ηλέκτρας (Φ.Ε.Κ. αριθ. φύλλου 263, 4 Αυγούστου 1892). Επίσης λειτούργησε και Ελληνικό Σχολείο (Σχολαρχείο) για αρκετά χρόνια.
Στη συνέχεια, στις απογραφές του Ελληνικού κράτους έχουμε: 1844 κατ. 840, 1861 κατ. 855, 1876 κατ. 1443, 1879 κατ. 1223, 1889 κατ. 1280, 1896 κατ. 1443, 1907 κατ. 1706, 1920 κατ. 1712, 1928 κατ. 1882, 1940 κατ. 1825 (Ψάρι 1541, Άνω Ψάρι 73, Κάτω Μέρη 104, Άγιος Νικόλαος 107), 1951 κατ. 1459 (Ψάρι 1297, Κάτω Μέρη 103, Άγιος Νικόλαος 59), 1961 κατ. 994 (Ψάρι 881, Κάτω Μέρη 82, Άγιος Νικόλαος 31), 1971 κατ. 683 (Ψάρι 622, Κάτω Μέρη 37, Άγιος Νικόλαος 24), 1981 κατοίκους 812 (Ψάρι 743, Κάτω Μέρη 39, Άγιος Νικόλαος 30), 1991 κατοίκους 539 (Ψάρι 457, Κάτω Μέρη 12, Άγιος Νικόλαος 70), 2001 κατ. 615 (Ψάρι 602, Άγιος Νικόλαος 13), 2011 κατ. 502 (Ψάρι 465, Άγιος Νικόλαος 13, Κάτω Μέρη 24).Το 1836 (Φ.Ε.Κ. 80/28-12-1836) το Ψάρι, η Δημάντρα, το Σύρτζι (Σύρριζο), το Κλέσουρα (Αμφιθέα) και το Κατσούρα (Άνω Βασιλικό) ανήκουν στον Δήμο Ηλεκτρίδος, που δημιουργήθηκε με έδρα το Ψάρι.
Πρώτος δήμαρχος ήταν ο αγωνιστής του 1821, αξιωματικός Αντώνης Συρράκος. Το 1840 (Φ.Ε.Κ. 22/18-12-1840) καταργείται ο Δήμος Ηλεκτρίδος και το Ψάρι, που ήταν η έδρα του, υπάγεται στον Δήμο Δωρίου με έδρα το Σουλιμά. Το 1906 η έδρα του Δήμου Δωρίου μεταφέρθηκε από το Σουλιμά στο Ψάρι.
Το 1912 με Β.Δ/γμα καταργούνται οι δήμοι και τα περισσότερα χωριά δημιουργούν τις δικές τους κοινότητες. Στο Ψάρι δημιουργείται η Κοινότητα Ψαρίου που λειτουργούσε μέχρι το 1998, οπότε με τη συνένωση των δήμων και κοινοτήτων το Ψάρι προσαρτήθηκε στο νέο Δήμο Δωρίου, ως 31-12-2010 (ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ). Από 1-1-2011 αποτελεί κοινότητα της Δημοτικής Ενότητας Δωρίου του νεοσύστατου Δήμου Οιχαλίας (ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ).Στον οικισμό Κάτω Μέρη σύμφωνα με την παράδοση υπήρχε κάποτε μεγάλο κεφαλοχώρι. Εκεί υπάρχουν τέσσερις ερειπωμένες βυζαντινές εκκλησίες και αρκετοί τάφοι.
Φεύγοντας για το Άνω Ψάρι και τα χωριά της «Άνω Τριφυλίας», περνάς από το μικρό εκκλησάκι της Αγίας Άννας που είχε χτίσει με δικά του έξοδα ο αείμνηστος Ψαραίος λαογράφος, ποιητής και λογοτέχνης Γεώργιος Παπαγεωργίου (1919-1995) και το είχε αφιερώσει στη γυναίκα του Άννα.
Νότια της εκκλησίας της Αγίας Άννας, κατεβαίνοντας τον στρωμένο δρόμο με στουρναρόχωμα και σε απόσταση 800 μέτρων περίπου, βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος «Μετσίκι». Εδώ βρέθηκαν δύο θολωτοί τάφοι Μυκηναϊκής εποχής, ήταν όμως συλημένοι.
Ο πρώτος τάφος είναι τοπικό δείγμα Ηπειρωτικού θολωτού τάφου της πρώιμης υστεροελλαδικής εποχής. Ο δρόμος μήκους 11 μέτρων είναι επενδεδυμένος με διπλή ξερολιθιά. Όλος ο τάφος καλυπτόταν από τύμβο επενδεδυμένο με πέτρες μέχρι το ύψος του άνω φλοιού του. Λίγα αγγεία και μικροευρήματα που βρέθηκαν στο εσωτερικό του δείχνουν το άλλοτε πλούσιο περιεχόμενο του μνημείου.Η περιοχή αυτή, όπως φαίνεται από τα στοιχεία, κατοικείτο από την ύστερη εποχή του χαλκού.
Τα ήθη των κατοίκων είναι αγνά και αυστηρά και τα αναφερόμενα στα θρησκευτικά, πνευματικά, οικογενειακά και κοινωνικά έθιμα έχουν αποκλειστικά εθνικό χαρακτήρα.
Τα πανηγύρια, οι γάμοι, οι χοροί, οι ενδυμασίες, οι παροιμίες και τα παντός είδους τραγούδια τους: δημοτικά, του χορού, της τάβλας, της ξενιτιάς, τα κλέφτικα, του γάμου, της αγάπης, της στάνης και τα μοιρολόγια ακόμη που τους συνδέουν με την ιστορία, τις παραδόσεις, είναι ίδια με των γειτονικών χωριών.
Οι κάτοικοι του Ψαρίου ασχολούνταν ανέκαθεν με τη γεωργία και την κτηνοτροφία. Η κτηνοτροφία κατά βάση έθρεψε γενεές ανθρώπων ανά τους αιώνες στην περιοχή αυτή αλλά των γύρω περιοχών. Σήμερα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει πάρα πολύ και έτσι τα υφιστάμενα προβλήματα της γεωργίας αλλά και της κτηνοτροφίας, οδηγούν τους νέους μακριά της περιοχής και η ύπαιθρος να ερημώνει. Έτσι βλέπουμε μεγάλες εγκαταλελειμμένες εκτάσεις και απροθυμία νέων ανθρώπων να ασχοληθούν με τον αγροτικό τομέα (γεωργία, κτηνοτροφία), παρά τα ευνοϊκά κίνητρα που παρέχονται κατά καιρούς από την πολιτεία.Στο Ψάρι και γενικά στη γύρω περιοχή τα κυριότερα γεωργικά προϊόντα ανέκαθεν ήταν το καλαμπόκι, το κριθάρι, η βρώμη, η φακή, το κρασί και το λάδι. Το σιτάρι ήταν κατά βάση η κύρια τροφή για τον άνθρωπο.
Γενικά οι κάτοικοι του Ψαρίου σκέφτονται, συναισθάνονται και εκφράζονται ως απλοί και γνήσιοι πατριώτες, οι δε εκδηλώσεις και ενέργειες του λαϊκού τους πολιτισμού συνδέονται με την εθνική και θρησκευτική τους ζωή.
Σημ: Τις πληροφορίες έδωσε ο Λεωνίδας Γ. Θεοχάρης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου